کشتار حجاج خانه خدا فاجعه منا :
فاجعه منا :
رژیم آل سعود در مراسم«برائت از مشرکین» سال ۶۶ جنایت خون‌باری مرتکب شد. آل سعود در این جنایت ۲۷۵ زائر ایرانی را در«جمعه خونین مکه» به شهادت رساند. کشتار دیگری که آل سعود مقصر و مسبب اصلی آن به شمار می‌رود، در حج سال ۹۴ و در منا رخ داد. هر دو این اقداماتِ جنایت‌کارانه که با طراحی صهیونیست‌ها و آمریکاییها صورت پذیرفت، واکنش شدیداللحن امامین انقلاب اسلامی را برانگیخت. امامین انقلاب اسلامی در پیام‌های متعدد و به مناسبت‌های مختلف، به این کشتارها واکنش نشان داده و ضمن عتاب و خطاب به آمریکاییها و سعودی‌ها، لزوم عمل به وظایف اسلامی را از حق‌طلبان و آزادگان جهانِ اسلام مطالبه کردند. امام خمینی(ره) مضاف بر پیامی که بعد از کشتار خونین حج صادر نمودند، در بخشی از پیام پذیرش قطعنامه ۵۹۸ نیز موضوع «کشتار فجیع و بی‌رحمانه حجاج بی‌دفاع و زائران مؤمن و موحد»(۱) را مورداشاره قرار داده‌اند. امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) نیز مضاف بر پیامی که به کنگره عظیم حج و به مناسب سالگرد کشتار منا صادر کردند، در دیدارها و بیانات مختلف موضوع کشتار منا را مورد یادآوری و بحث قرار داده‌اند. بیانات در جلسه درس خارج، بیانات مهم و تعیین‌کننده در دانشگاه علوم دریایی امام خمینی نوشهر و فرمایشات در دیدار با خانواده‌های شهدای منا و… بخشی از مصادیقی هستند که اهتمام و توجه امام خامنه‌ای(حفظه الله) به کشتار منا را نشان می‌دهند. بررسی محتوای پیام‌ها و واکنش‌های امامین انقلاب نسبت به کشتارها، اشتراک مبانی فکری و جهان‌بینی امامین انقلاب را به اثبات می‌رساند. به عبارتی، بررسی و مقایسه محتوا و برجسته کردن مباحث اصلی و مهم واکنش‌ها، اشتراک منظومه اعتقادی و خط فکری ثابتِ امامین انقلاب در قبال این کشتارها و نوع واکنش نسبت به این جنایت‌ها را مشخص می‌کند که در ادامه به این محورهای مشترک پرداخته خواهد شد.
۱-دعوت برای چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی برای مدیریت حج
بی‌کفایتی آل سعود در مدیریت مراسم سیاسی-عبادی حج موضوعی است که با مصادیق فراوانی اثبات‌شده است. آتش‌سوزی مکرر چادرهای حجاج کشورهای مختلف، ناکارآمدی در جابجایی و حمل‌ونقل، فقدان برنامه‌ریزی در اجرای احسن مراسم‌هایی چون رمی جمرات، سقوط جرثقیل با تلفات فراوان(۲) و نیز حضور دستگاه‌های جاسوسی و امنیتی صهیونیستی در مقدس‌ترین مکان مسلمانان، تنها بخشی از مصادیقی هستند که بی‌کفایتی آل سعود در اداره حج را به نمایش می‌گذارند.(۳) لذا لزوم چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی برای مدیریت حرمین شریفین و نداشتن لیاقت میزبانی حجاج از سوی آل سعود موضوعی است که مورد تأکید امامین انقلاب اسلامی قرارگرفته است.
امام خمینی(ره) در پیامی که بعد از کشتار سال ۶۶ صادر کرده‌اند، آورده‌اند«می‌توان تصور کرد آیا جرم این مجاهدان که به‌فرمان خداوند تعالی ندای برائت از مشرکین را انجام داده‌اند، جز برائت از خدایان آل سعود و سعودی‌های عصر حاضر و شاه حسین و شاه حسن و مبارک نامبارک و صدام عفلقی است. آیا سکوت در مقابل این ستمگری‌ها که در طول تاریخ سابقه نداشته است، چیزی جز رضای به این جرم و شرکت در ظلم و ستم ظالمین و ستمگران است و در هر صورت آل سعود برای تصدی امور کعبه و حج لیاقت نداشته و علما و مسلمانان و روشنفکران باید چاره‌ای بیندیشند»(۴)
امام خامنه‌ای(حفظه الله) نیز در پیام خود چاره‌اندیشی برای مدیریت حج را مورداشاره قرار داده‌اند«جهان اسلام، اعم از دولت‌ها و ملّت‌های مسلمان باید حاکمان سعودی را بشناسند و واقعیت هتّاک و بی‌ایمان و وابسته و مادّی آنان را به درستی درک کنند؛ باید به خاطر جنایاتی که در گستره‌ی جهان اسلام به بار آورده‌اند، گریبان آن‌ها را رها نکنند؛ باید به خاطر رفتار ظالمانه‌ی آنان با ضیوف‌الرّحمان، فکری اساسی برای مدیریت حرمین شریفین و مسئله‌ی حج بکنند. کوتاهی در این وظیفه، آینده‌ی امّت اسلامی را با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد ساخت»(۵)
۲-روشنگری تلاش مذبوحانه آمریکایی-صهیونیستی برای ایجاد تفرقه و ارائه دوگانه شیعی – سنی
سرویس‌های اطلاعاتی-جاسوسی و رسانه‌های متعدد غربی و صهیونیستی تلاش می‌کنند با مهندسی افکار عمومیِ جهان عرب، آرمان انقلاب اسلامی ایران برای کوتاه کردن دست متجاوزگر آمریکا در منطقه و ریشه‌کن کردن رژیم صهیونیستی از بلاد اسلامی را تلاش ایران برای توسعه‌طلبی و تشکیل امپراتوری شیعه نشان دهند. در این راهبرد می‌کوشند از درون جهان اسلام آنتی‌تز و «دِگری» را مقابل اهداف و آرمان‌های عدالت‌خواهانه و استکبارستیزانه ایران عَلم کنند. این آنتی‌تز و دگر، اهل سنت و جهان عرب است که باید با توجیه مقابله با توسعه‌طلبی ایران، به مواجهه با آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران بپردازد. امامین انقلاب دوگانه شیعی و سنی را به هیچ‌وجه قبول نداشته و آن را خطی استکباری و استعماری قلمداد کرده‌اند. از دیدگاه امامین انقلاب دوگانه‌ای که مطلوب گفتمان انقلاب اسلامی است، دوگانه استکبار-استضعاف، ظالم-مظلوم و دوگانه شرک،نفاق در مقابل اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم)می‌باشد.
امام خمینی(ره) در پیام پذیرش قطعنامه ۵۹۸ این موضوع را مورداشاره قرار داده‌اند«اما آنچه زائران عزیز باید بدانند اینکه آمریکا و آل سعود حادثه مکه را یک مبارزه فرقه‌اى و نزاع قدرت میان شیعه و سنى ترسیم نموده، و ایران و رهبران آن را به عنوان کسانى که هوس رسیدن به یک امپراتورى بزرگ را در سر مى‌پرورانند معرفى مى‌کنند تا بسیارى از کسانى که از مسیر حوادث سیاسى جهان اسلام و نقشه‌هاى شوم جهان خواران بی‌خبرند تصور کنند که فریاد برائت ما از مشرکین و مبارزه ما براى کسب آزادى ملت‌ها در مسیر کسب قدرت سیاسی‌مان و گسترش قلمرو جغرافیاى حکومت اسلامى است»(۶)
رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار با خانواده‌های شهدای منا این موضوع را مطرح کرده‌اند« یک نکته‌ی مهمّ دیگر هم این است که دستگاه‌های تبلیغاتی و درواقع دستگاه‌های جاسوسیِ غربی‌ها و امثال آن‌ها سعی می‌کنند این را به‌حساب دعوای بین [جوامع] اسلامی قرار بدهند؛ دعوای شیعه و سنّی، دعوای عرب و غیر عرب؛ این دروغ محض است، این دعوای بین شیعه و سنّی نیست. آن کسانی که در حادثه‌ی منا به شهادت رسیدند، اکثریّت [آن‌ها] از اهل سنّت بودند؛ از کشور خود ما تعداد زیادی خانواده‌های اهل سنّت هستند؛ بحث عرب و عجم نیست؛ این‌ها به عرب و عجم رحم نمی‌کنند؛ شما می‌بینید در یمن جنایت می‌کنند، خب یمن عرب است، سوریه عرب است، عراق عرب است، عوامل این‌ها، این گروه‌های تروریستیِ جلّادِ قسیّ‌القلبی که با پول این‌ها، با سلاح این‌ها، در دنیای اسلام دارند این همه فاجعه‌آفرینی می‌کنند، این‌ها همه عربند؛ بحث عرب و عجم نیست. این تبلیغات خباثت آلود غربی‌ها [است] که می‌خواهند این را به عنوان دعوای شیعه و سنّی یا دعوای عرب و عجم به‌حساب بیاورند»(۷)
۳- انتقام جهان استکبار از جمهوری اسلامی و مقاومت به واسطه ایستادگی و پایداری
هدف غایی جمهوری اسلامی ایران متحقق ساختن آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی و تلاش برای ارتقا جایگاه، تقویت و اعتبار بخشی به مسلمانان است. به گونه‌ای که جهان اسلام بتواند مقابل زیاده‌خواهی زورگویان ایستادگی کرده و با اتکا به خود سرنوشت و مناسبات خود را تعیین و اجرایی کند. این موضوع برای آمریکا و رژیم صهیونیستی که منافع‌شان در گرو آتش‌افروزی در جهان اسلام است، پذیرفتنی نیست. لذا سعی می‌کنند با کشتارهای این‌چنینی، ایران را از تلاش برای دستیابی به هدف غایی بازداشته و از پیش رفتن در مسیر انقلابی گری پرهیز دهند. به‌گونه‌ای که هنجارها و ساختارهای ناعادلانه را موردپذیرش قرار دهد. امام خمینی(ره) در پیام خود بعد از کشتار سال ۶۶ به این موضوع پرداخته‌اند«ما همه این جنایت‌ها را به‌حساب آمریکا گذاشته‌ایم و به یاری خدا و در موقع مناسب به‌حساب آنان خواهیم رسید و انتقام فرزندان ابراهیم را از نمرودها و شیاطین و قارون‌ها خواهیم گرفت و مجدداً تأکید می‌کنم که این‌ها بهای گران حاکمیت نه شرقی و نه غربی و استقلال و آزادی و اسلام‌خواهی ماست»(۸)
در پیام پذیرش قطعنامه نیز همین موضوع تکرار شده است«آن‌ها مى‌دانند که امروز حرم، حرم است اما نه براى ناس، که براى امریکا! و کسى که به امریکا لبیک نگوید و به خداى کعبه رو آورد سزاوار انتقام خواهد شد»(۹)
امام خامنه‌ای(حفظه الله) نیز دقیقاً همین موضوع را مورد تأکید قرار داده‌اند«حکّام سعودی به جای عذرخواهی و پشیمانی و تعقیب قضائیِ مقصّران مستقیمِ این حادثه‌ی هولناک، با نهایت بی‌شرمی و وقاحت، حتّی از تشکیل هیئت حقیقت‌یاب بین‌الملل اسلامی نیز سرباز زدند؛ به جای ایستادن در جایگاه متّهم، در جایگاه مدّعی ایستادند و دشمنیِ دیرین خود با جمهوری اسلامی و با هر پرچم برافراشته‌ی اسلام در مقابله با کفر و استکبار را با خباثت و سَبُک‌سریِ بیشتر آشکار ساختند»(۱۰)
۴- نزدیکی آل سعود به رژیم صهیونیستی و خیانت به آرمان فلسطین
رژیم اشغالگر قدس و پادشاهی سعودی از هم‌پیمانان راهبردی آمریکا در غرب آسیا محسوب می‌شوند. آل سعود همواره به عنوان متحد نفتی-نظامی و رژیم صهیونیستی نیز در قالب سرنیزه نظامی آمریکا در منطقه به ایفای نقش پرداخته‌اند. به همین دلیل همواره این ظن وجود داشته که روابط و دیپلماسی پنهانی در همه سطوح سیاسی، اقتصادی، نظامی، امنیتی و اطلاعاتی بین دو رژیم وجود داشته است. روابط سعودی-صهیونیستی در سال‌های اخیر به واسطه قدرت‌یابی محور مقاومت نمود عریان‌تری به خود گرفته است. افشای اسناد ویکی لیکس سند دیگری است که دیدارهای دیپلماتیک دو طرف در قالب جلسات اتاق‌های فکر را اثبات می‌کند.(۱۱) رژیم آل سعود با نزدیکی به رژیم صهیونیستی ضمن مشروعیت بخشیدن به رژیم نامشروع یهودی، به آرمان فلسطین نیز خیانت کرده است. پیامد دیگر این نزدیکی که به‌مثابه خنجری در پشت امت اسلامی فرورفته، حساسیت‌زدایی و تابوشکنی از مراودات و عادی‌سازی روابط مسلمانان با صهیونیست‌ها می‌باشد.
همکاری و همسویی آل سعود و رژیم صهیونیستی موضوعی است که امامین انقلاب در مورد آن اشتراک نظر داشته و آن را محکوم کرده‌اند. امام خمینی(ره) در پیام پذیرش قطعنامه می‌فرمایند«مسلمانان نمى‌دانند این درد را به کجا ببرند که آل سعود و خادم‌الحرمین به اسرائیل اطمینان مى‌دهد که ما اسلحه خودمان را علیه شما به کار نمى‌بریم! و براى اثبات حرف خود با ایران قطع رابطه مى‌کنند. واقعاً چقدر باید رابطه سران کشورهاى اسلامى با صهیونیست‌ها گرم و صمیمى شود تا در کنفرانس سران کشورهاى اسلامى مبارزه صورى و ظاهرى هم با اسرائیل از دستور کار آنان و جلسات آنان خارج شود»(۱۲)
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به همین موضوع اشاره‌کرده‌اند«سیاست‌بازانِ از خدا بی‌خبری که دست دوستی به رژیم اشغالگر صهیونیست داده و چشم بر رنج و مصیبت جانکاه فلسطینیان بسته‌اند و دامنه‌ی ظلم و خیانت خود را تا شهر و روستای بحرین گسترده‌اند» در بخش دیگری از پیام، همین موضوع و همکاری سعودی-صهیونیستی مورداشاره قرارگرفته است«امسال نیز بنا بر گزارش‌ها، علاوه بر صدّ حجّاج ایرانی و برخی ملّت‌های دیگر، حجّاج دیگر کشورها را در محدوده‌ی کنترل‌های نامعهود با کمک دستگاه‌های جاسوسی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار داده و خانه‌ی امن الهی را برای همه ناامن کرده‌اند»(۱۳)
۵- تلاش آل سعود برای استحاله و به حاشیه راندن اصول و مقومات اساسی حج ابراهیمی(ع)
برائت از مشرکین جز لاینفک حج است که ریشه قرآنی دارد. آیات متعدد قرآن و سوره‌هایی مثل نساء، انعام، یونس، حجر، قصص، روم، فصلت، توبه، بینه و احزاب لزوم برائت از مشرکین را مطرح کرده‌اند. از طرفی این عمل ریشه در سنت ابراهیمی(ع) نیز دارد. قرآن کریم در مقام نقل سخن حضرت ابراهیم(ع) با آذر و گروه بت‌پرست چنین می‌فرماید: «وَ اِذ قال ابراهیمُ لأبیهِ و قَومِهِ اِنَّنی بُرَآءٌ مما تعبدون»(۱۴). بنابراین برائت از مشرکین آموزه الهی و قرآنی است که پیامبران الهی می‌بایست با تمسک به آن بین محور حق و باطل و کفر و شرک خطوط شفافی را ترسیم کنند. آل سعود طی سال‌های گذشته تلاش کرده است برائت از مشرکین را بدعت برآمده از مذهب شیعه تلقی کرده و با اجرا کننده‌گان مراسم برائت از مشرکین برخورد نماید. استحاله و تنزل دادن حج به امری تفریحی و سیاست‌زدایی از امر وحدت‌بخش، حیات‌بخش و تجلی‌گاه اقتدار اسلام، راهبرد دیگری است که آل سعود به آن دست یازیده است. تلاش برای به حاشیه راندن اصول اساسی حج نیز در پیام‌های امامین انقلاب بازتاب داشته است.
امام خمینی(ره) در پیام پذیرش قطعنامه به این موضوع پرداخته‌اند«یکى از وظایف بزرگ مسلمانان پى بردن به این واقعیت است که حج چیست و چرا براى همیشه باید بخشى از امکانات مادى و معنوى خود را براى برپایى آن صرف کنند. چیزى که تابه‌حال از ناحیه ناآگاهان و یا تحلیلگران مغرض و یا جیره‌خواران به عنوان فلسفه حج ترسیم‌شده است این است که حج یک عبادت دسته‌جمعى و یک سفر زیارتى- سیاحتى است. و یا حج همان سفر تفریحى براى دیدار از قبله و مدینه است و بس! و حال‌آنکه حج براى نزدیک شدن و اتصال انسان به صاحب‌خانه است. و حج تنها حرکات و اعمال و لفظ‌ها نیست و با کلام و لفظ و حرکت خشک، انسان به خدا نمى‌رسد. حج کانون معارف الهى است که از آن محتواى سیاست اسلام را در تمامى زوایاى زندگى باید جستجو نمود»(۱۵)
در پیام امسال امام خامنه‌ای نیز به همین موضوع پرداخته‌شده است«حجّ اسلامی و توحیدی، مظهر «اَشِدّآءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَمآءُ بَینَهُم» است؛ جایگاه برائت از مشرکان و الفت و وحدت با مؤمنان است.آنان که حج را به یک سفر زیارتی ـ سیاحتی فرو کاسته و دشمنی و کینه‌ی خود با ملّت مؤمن و انقلابی ایران را در زیر عنوان «سیاسی کردن حج» پنهان ساخته‌اند، شیطان‌هایی خُرد و حقیرند که از به خطر افتادنِ مطامع شیطان بزرگ، آمریکا، به خود می‌لرزند»(۱۶)
۶- آشکار بودن دست حمایت و جهت‌دهی آمریکاییها در جریان این جنایت‌ها
امامین انقلاب اسلامی، آل سعود را مجری طرح‌ها و توطئه‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی در جهان اسلام می‌دانند. از دیدگاه امامین انقلاب اسلامی شیطان بزرگ پشت پرده توطئه‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی است که به وحدت و قدرت جهان اسلام آسیب می‌رساند. از سویی توطئه‌های شیطان بزرگ از مجرای شیطان کوچک(آل سعود) جنبه عملیاتی به خود می‌گیرد. لذا اگر حمایت‌ها و طراحی‌های آمریکا نباشد آل سعود قطعاً قادر به انجام چنین جنایت‌هایی نخواهد بود. امام خمینی(ره) در مقدمه پیام کشتار خونین حج آورده‌اند«این حوادث، غیرمترقبه و شگفت‌آور نیست که دوباره دست کثیف آمریکا و اسرائیل از آستین ریاکاران و سردمداران کشور عربستان و خائنین به حرمین شریفین به درآید و قلب بهترین مسلمانان و عزیزان و میهمانان خدا را نشانه رود»(۱۷)
امام خامنه‌ای در دیدار با خانواده شهدا به همین موضوع پرداخته‌اند« بُعد دیگر قضیّه این است که بدانیم که در این حادثه و حوادث مشابه، قدرت‌های پشتیبان آل سعود هم شریکند. بله، آمریکاییها در قضیّه‌ی منا حضور نداشتند؛ امّا درعین‌حال دستشان به خون شهدای منای ما آلوده است. این حکّامِ بدْعمل، به پشتیبانی قدرت آمریکا و همراهی آمریکا است که می‌توانند این جور وقیحانه در مقابل دنیای اسلام بِایستند و این گناه بزرگ را مرتکب بشوند و حتّی یک کلمه عذرخواهی هم نکنند؛ به پشتیبانی آن‌ها است، پس آن‌ها شریکند؛ همچنان که در قضیّه‌ی یمن هم، در قضایای گوناگون دنیای اسلام هم -در قضیّه‌ی سوریه، در قضیّه‌ی عراق، در قضیّه‌ی بحرین- اگر لطمه‌ای و ضرری به مسلمان‌ها می‌خورَد، آمریکاییها شریک در جرم و جنایتند؛ پشتیبانی آن‌ها است که موجب می‌شود این وقیح‌ها، این بی‌شرم‌ها، بتوانند این‌جور جنایت کنند و خیانت کنند و از پشت خنجر به قلب امّت اسلامی وارد بکنند»(۱۸)
جمع‌بندی
پیروزی انقلاب اسلامی با گفتمان‌هایی چون مقابله با ظلم‌ستیزی و ایستادگی در مقابل زورگویان و لزوم بیرون راندن رژیم صهیونیستی از سرزمین‌های اسلامی موجب هراس آمریکا و رژیم صهیونیستی شد. این موضوع تمهیدات برنامه‌ریزی برای مستهلک کردن و سد نفوذ قدرت‌یابی و تسری آموزه‌های انقلاب اسلامی را مهیا ساخت. در همین راستا قدرت‌های منطقه‌ای به نیابت از آمریکا وارد راهبرد محدودسازی گفتمان عدالت‌خواهانه و استکبارستیزانه انقلاب اسلامی شدند تا فرایند مهار، تغییر رفتار و در نتیجه تغییر ساختار در ایران را دنبال کنند. رژیم‌های منطقه‌ای همسو با غرب هر یک تلاش کردند به نحوی مقابل گفتمان انقلاب اسلامی قد برافراشته و مانع‌تراشی کنند. آل سعود ازجمله این رژیم‌ها بود که در راهبرد آمریکایی-اسرائیلی قرارگرفته و سلسله رفتارهای تهاجمی علیه ایران تدارک دید. کشتار حجاج در سال ۶۶ و کشتار منا مصادیقی از رفتارهای تهاجمی و تخاصمی آل سعود علیه گفتمان مقاومت می‌باشند.
هر دو این کشتارها واکنش شدیداللحن امامین انقلاب را برانگیخته است. بررسی پیام‌ها و واکنش‌های امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای(حفظه الله) نسبت به این کشتارها نشان می‌دهد محتوای این پیام‌ها حاوی پر عتاب‌ترین انتقاداتی است که از ایران اسلامی به آل سعود مخابره شده است. اما نکته قابل‌توجه، اشتراک مضامین و مفاهیم طرح‌شده در پیام‌ها و واکنش‌ها می‌باشد. به طوری که مقایسه تطبیقی محتوای پیام‌ها جهان‌بینی مشترک امامین انقلاب و حرکت در مسیری واحد را به اثبات می‌رساند. برخی از محورهای مشترک در پیام‌ها و واکنش‌ها به شرح ذیل می‌باشند:
۱-دعوت به چاره‌اندیشیدی و برنامه‌ریزی برای مدیریت حج
۲-روشنگری در مورد تلاش مذبوحانه آمریکایی-صهیونیستی برای ایجاد تفرقه و ارائه دوگانه شیعی-سنی
۳-اشاره به انتقام جهان استکبار از جمهوری اسلامی و مقاومت به واسطه ایستادگی و پایداری
۴-تقبیح نزدیکی آل سعود به رژیم صهیونیستی و خیانت به آرمان فلسطین
۵-اشاره به تلاش آل سعود برای استحاله و به حاشیه راندن اصول و مقومات اساسی حج ابراهیمی(ع)
۶-اشاره به آشکار بودن دست حمایت و جهت‌دهی آمریکاییها در جریان این جنایت‌ها
منابع
۱–«متن کامل پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت پذیرش قطعنامه۵۹۸ »، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8604170080
۲-برای مطالعه بیشتر ر.ک: سید رضی عمادی«حج و مدیریت ناکارآمد نظام سعودی»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۴ مهر ۹۵، بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/kOp8qz
۳- برای مطالعه بیشتر ر.ک:«شرکت امنیتی جی ۴ اس، امنیت حجاج در چنگال حامیان رژیم صهیونیستی»، منتشرشده در اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۱شهریور ۹۵، بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items-4/1395062105
۴-«پیام امام خمینی(ره) به مناسبت حج خونین»، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/233791/
۵-«پیام امام خامنه‌ای(حفظه الله) به مسلمانان جهان به مناسبت فرارسیدن موسم حج» بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=34269
۶-«متن کامل پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت پذیرش قطعنامه۵۹۸ »، همان پیوند
۷-«بیانات امام خامنه‌ای(حفظه الله) در دیدار خانواده‌های شهدای منا»، بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34311
۸-«پیام امام خمینی(ره) به مناسبت حج خونین»، همان پیوند
۹-«متن کامل پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت پذیرش قطعنامه۵۹۸ »، همان پیوند
۱۰-«پیام امام خامنه‌ای(حفظه الله) به مسلمانان جهان به مناسبت فرارسیدن موسم حج»،همان پیوند
۱۱-برای مطالعه بیشتر ر.ک عبدالله مرادی«بررسی ابعاد و زمینه‌های آشکارسازی پیوندهای امنیتی میان رژیم صهیونیستی و پادشاهی سعودی»، منتشرشده در اندیشکده راهبردی تبیین، آذر ۹۴، بازیابی در پیوند زیر:
https://goo.gl/7ILPvr
۱۲-«متن کامل پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت پذیرش قطعنامه۵۹۸ »، همان پیوند
۱۳-«پیام امام خامنه‌ای(حفظه الله) به مسلمانان جهان به مناسبت فرارسیدن موسم حج»، همان پیوند
۱۴-سوره زخرف، آیه ۲۶
۱۵-«پیام امام خامنه‌ای(حفظه الله) به مسلمانان جهان به مناسبت فرارسیدن موسم حج»، همان پیوند
۱۶-«پیام امام خامنه‌ای(حفظه الله) به مسلمانان جهان به مناسبت فرارسیدن موسم حج»، همان پیوند
۱۷-«پیام امام خمینی(ره) به مناسبت حج خونین»، همان پیوند
۱۸-«بیانات امام خامنه‌ای(حفظه الله) در دیدار خانواده‌های شهدای منا»، همان پیوند
فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا فاجعه منا
